Vioolmuziek bij de uitvaart

Vioolmuziek bij de uitvaart

"Als iedereen de eerste viool wilde spelen, zouden we geen orkest kunnen samenstellen." Robert Schumann, Duitse componist, pianist en dirigent.

De liefde voor het kleinste lid van de vioolfamilie zit diep geworteld in onze cultuur. Sinds de 16e eeuw is dit prachtige muziekinstrument opgedoken in vele culturen en muziekstromingen. De viool heeft het hoogste bereik en ook nog eens een diepe, heldere en heldere toon. Als Edolo-instrument heeft de viool dezelfde functie als de zangstem en vormt hiermee een klankboord voor emotionele expressie.

Tijdens uitvaarten is de viool een veel gekozen instrument. Dit breed inzetbare pareltje geeft een positieve draai aan de gevoelsbeleving. Erg belangrijk voor een begrafenis of crematie.

Oorsprong viool

De muzikale geschiedenis kent een opvolging van verschillende snaarinstrumenten. Sommige hiervan werden getokkeld bespeeld. De voorloper van wat we nu kennen is de barokviool. Algemeen wordt aangenomen dat de vioolbouwer Andrea Amati rond 1550 de viool heeft uitgevonden.

Cremona, in de Po vallei in Italië, is sinds de 14e eeuw een broedplaats voor kunst en ambachten. De schilderkunst, graveerkunst en muziek floreerden rijkelijk in de stad. Het zijn deze drie kunststromingen die de bakermat vormden van de vioolbouw. Een beroep dat zelfs vandaag de dag nog veel waardering ontvangt. Vijfhonderd jaar geleden hadden de vioolbouwers van Cremona niet kunnen bedenken dat hun werken eeuwen na dato nog zouden overleven. Toch is het een feit: hun muziekinstrumenten klinken vandaag de dag nog fe-no-me-naal.

De familie Guarneri was en is nog steeds een hele bekende familie van vioolbouwers, welke uit Cremona afkomstig is. Een van 's werelds beroemde violisten Niccolò Paganini had de Guarneri viool als zijn voorkeur.

Andere bekende vioolbouw-families zijn die van Nicolò Amati, Carlo Bergonzi en natuurlijk de meest bekende, die van Antonio Stradivari. Tussen 1700-1725 was het de gouden periode voor Stradivari, die zijn violen voornamelijk aan koningshuizen en de aristocratie verkocht. Geschat wordt dat Stradivari zo'n 1150 snaarinstrumenten heeft gebouwd, waarvan er circa 450 violen bewaard zijn gebleven.

Zijn Cremonese viool staat als pronkstuk tentoongesteld in het museum van de stad. "Wanneer men spreekt over Stradivari dan wordt hiermee de gehelde geschiedenis en traditie van vioolbouw bedoeld." Aldus de voorzitter van de club van 'Friends of Stradivari' Paolo Bodini. Deze club van vioolliefhebbers heeft een wereldwijde oproep gedaan aan bezitters en collectoren van (Stradivari) violen: "Maak je geen gebruik van de violen in jouw bezit, overweeg dan om deze aan ons uit te lenen." De instrumenten staan er veilig in het museum en worden goed onderhouden. Ook is de inbreng van nieuwe violen een uitstekende kans voor de 250 vioolbouwers die de stad momenteel nog rijk is. De traditionele bouw van Cremona violen is opgenomen op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Stradivarius

's Werelds bekendste en kostbaarste violen zijn zoals eerder benoemd, die van Stradivarius, van de familie Stradivari. Wat is de magie van deze houten juweeltjes?

Zijn het de chemische conserveringsmiddelen, de vernis of de vorm van de viool zelf? De meningen zijn verdeeld als het gaat om de vraag wat de Stradivarius violen zo waanzinnig maken. Met experimenten is gebleken dat luisteraars het verschil bijna niet kunnen horen tussen een Stradivarius en een imitatie. En toch blijven bewonderaars beweren dat er niets op kan tegen de beleving van de meest perfecte viool die ooit is gemaakt. Een staaltje goede marketing wellicht?

De vraag is hoe de Stradivari familie violen kon bouwen die na honderden jaren nog steeds fantastisch klinken en er prachtig uitzien? Een van de geheime ingrediënten is het hout dat hiervoor gebruikt werd: Spruce hout uit het Paneveggio bos van San Marino in de Dolomieten. Dit hout, wat een lage dichtheid en een hoge elastische module heeft, geeft een unieke vibratie. Het bleek hierdoor uitermate geschikt te zijn voor hoogwaardige instrumenten. Naast violen werd en wordt ook de altviool en cello hiervan gemaakt. De lage productie zorgt er ook voor dat violen geliefd zijn. Voor de aanschaf van een authentieke Stradivarius moet je diep in de buidel kunnen tasten. Het 'nog niet op de markt verschenen' exemplaar 'Messiah Stradivari' wordt op een verkoopwaarde van 20 miljoen dollar geschat. Moderne technieken maken het mogelijk om op wetenschappelijk niveau, onder andere met 3d-technologie, de Cremona violen te bestuderen. Toch blijkt nabootsing erg lastig. Dit komt mede doordat slechts 1% van de bomen in het Paneveggio bos bruikbaar is voor violen andere muziekinstrumenten. Een andere verklaring is dat er in de 17e eeuw een periode van strenge winters was. Tijdens deze koude perioden groeiden de bomen langzamer en was het hout anders dan nu; Destijds hadden de Spruce bomen een grotere dichtheid. Ambachtelijke vioolbouw lijkt een prachtige dans tussen mens en natuur te zijn: de natuur levert en de mens creëert.

Strijkstok

Strijkstokken hebben in de loop der eeuwen veranderingen ondergaan qua uiterlijk. Was de vorm in de barok periode nog gebogen, de stok ziet er nu anders uit. Makers van de strijkstok zijn andere dan degenen die violen bouwen. Zoals de Italianen de absolute meesters waren in het maken van violen, waren het de Fransen die de strijkstok-experts waren. François-Xavier Tourte maakte aan het einde van de 18e eeuw furore als strijkstokbouwer. In 2009 werd een slordige 200.000 euro betaald voor een originele stok van hem. Een strijkstok bestaat uit twee onderdelen:

1. De stok: Gemaakt van brazielhout, ebbenhout, parelmoer en goud of zilver. De punt is het bovenste gedeelte, waar het wordt vastgehouden de slof.
2. De beharing: Gemaakt van paardenhaar, waarvan er tussen de 150-175 voor een viool worden gebruikt. Mongolië levert de beste kwaliteit. Haar komt ook uit Siberië, Argentinië of Canada.

De strijkstok is wat de stem is voor een zanger. Het geeft nuance aan wat je doet." Aldus violist Joshua Bell. Op de vraag waarom muziek belangrijk is zegt Joshua: "Muziek is schoonheid. Muziek vertelt ons over het leven zoals niets dat kan. De ervaring dat het publiek krijgt van muziek is uniek."

Componisten

Elke musicus heeft zijn of haar eigen redenen om de voorkeur te geven aan het instrument dat zij hebben gekozen. Een orkest bestaat uit muziekinstrumenten van verschillende families en violen horen hier uiteraard ook bij. Er zijn ontelbare (solo) partijen voor de viool geschreven. In de vorm van een rondo, sonate of vioolconcert, speelt de viool voor vele componisten een essentiële rol. Enkele componisten die muziek schreven voor de viool zijn:

• Wolfgang Amadeus Mozart
• Antonio Vivaldi
• Pyotr Ilyich Tchaikovsky
• Joseph Haydn
• Johann Sebastian Bach
• Franz Schubert
• Robert Schumann
• Antonín Dvorák

Functie en positie in het orkest

De dirigent heeft met veel facetten te maken om een orkest goed te kunnen leiden. Onder andere met de intrede van een musicus, het controleren van de dynamiek en de balans. Als dirigent ben je vrij om een eigen indeling te maken, maar er 1 belangrijke regel: de eerste violisten zitten altijd links van de orkestleider.

Verschillende orkesten hebben hun eigen voorkeuren als het gaat om welke instrumentenfamilie waar zit. Zo zorgde de opkomst van de percussie in het orkest ook voor een verschuiving. Het is in ieder geval belangrijk voor de dirigent om te weten waar welk eerste instrument zich bevindt. Hierdoor kunnen de juiste aanwijzingen aan de juiste musici worden gegeven.

Bekende violisten

Net als de lijst met componisten, is de opsomming van bekende violisten veel te lang om op te noemen. We geven enkele bekende nationale en internationale namen:

• Niccolò Paganini (Italië 1782 - Frankrijk 1840)
• Janine Jansen (geb. in 1978 in Soest)
• Ida Haendel (Polen 1928 - Verenigde Staten 2020)
• Itzhak Perlman (geb. in 1945 in Tel Aviv)
• André Rieu (geb. in 1945 in Maastricht)
• Jaap van Zweden (geb. in 1960 in Amsterdam)
• Joshua Bell (geb. in 1967 in Bloomington IN)

Om de zorgsector een hart onder de riem te steken, heeft Joshua samen met zorgpersoneel een klassieker op afstand uitgevoerd. Dit is het eerste gedeelte uit de Winter van de Vierjaargetijden van Antonio Vivaldi (Italië 1678 - Oostenrijk 1741).

Muziekstijlen en de viool

Het is algemeen bekend dat het zeer moeilijk is om de viool te leren spelen. Dit komt omdat het lang duurt voordat er een goed geluid uitkomt. In tegenstelling tot de tonen die een beginnende  pianospeler produceert. De viool heeft zijn weg naar diverse muzieksoorten en verspreid over de hele wereld, gevonden.

Violen komen onder andere voor in de volgende muziekstromingen:

• Klassieke muziek
• Folklore
• Jazz
• Salonmuziek
• Zigeunermuziek
• Tango
• Popmuziek

Verwante muziekinstrumenten

De familie van de viool bestaat uit:

• Viool
• Altviool (viola)
• Cello
• Violen (kleiner dan contrabas)

Muziekensembles

Violen kunnen, net als andere muziekinstrumenten, in verschillende bezettingen voorkomen. Meer informatie hierover in onze muzikale database.

Vioolmuziek en de uitvaart

Voor violist Cho-Liang gaat het er bij musiceren meer om dan alleen weten wat er op de bladmuziek staat. Hij zegt: "Het meest wezenlijke om een muziekstuk tot leven te laten komen, zit 'em niet in de noten. Maar in dat wat ertussen ligt." Met andere woorden: je kunt een hele rij noten achter elkaar hebben, geschreven door de componist. Maar hoe ga je van de eerste naar de tweede en derde noot? Hoe zorg je niet alleen voor een samenhangend geheel maar laat je emotionele indruk achter voor het publiek? Dit is de moeilijkste vaardigheid die een musicus dient te bezitten en de werkelijke uitdaging als artiest. Aldus Cho-Liang.

Deze uitspraak illustreert ook de waarde van live uitvaartmuziek. De aanwezigheid van échte musici tijdens het afscheid nemen is niet te evenaren met de beleving van een cd. Steeds wordt er gekozen voor viool-uitvaartmuziek. Het geluid, de klankkleur en de veelzijdige inzetbaarheid maken de viool tot een zeer geliefd onderdeel van live uitvaartmuziek.

Christelijke uitvaart

Voor een christelijke uitvaart is de viool ook zeer geschikt. Bij psalmen, gezangen en opwekkingsliederen kan het geluid van de viool een aangename bijdrage zijn.

Psalmen

Soorten psalmen bij een christelijke uitvaart kunnen zijn:

• Psalmen over de Heer
• Lofpsalmen
• Treurliederen
• Troostpsalmen

Gezangen

Waar psalmen komen uit het Boek der Psalmen en het Oude Testament, kunnen gezangen elke andere bron hebben. Een gezang kan door een dichter zijn geschreven of een stuk tekst zijn uit het Nieuwe Testament. Het protestants-christelijke woord gezang, wordt in het Engels een hymn genoemd.

Opwekkingsliederen

De Stichting Opwekking heeft een bundel met liederen geschreven, welke oorspronkelijk werd gebruikt in de Pinkstergemeenten. Jaarlijks komen hier zeker 15 liederen bij. Het optimistische karakter van een opwekkingslied zou jongeren meer aantrekken dan de klassieke psalmen en gezangen.

Afhankelijk van de geloofsbeleving van de overleden persoon en de keuzes van de nabestaanden, worden psalmen, gezangen en opwekkingsliederen ingezet tijdens het afscheid nemen. De aanwezigheid van échte uitvaartmusici maakt een begrafenis nóg persoonlijker. Het mag en kan allemaal tegenwoordig en families wijken steeds vaker af van de traditionele regels. Wat je vaak ziet is dat kinderen die afscheid nemen van hun ouders (die babyboomers + zijn) zelf weinig of geen affiniteit hebben met het geloof. Vader of moeder ging nog wel altijd naar de kerk en het wordt door de familie belangrijk gevonden dat hier eer aan wordt gedaan tijdens de uitvaart. Men kiest ervoor om kerkelijke- of geloofselementen toe te voegen aan het afscheid. Deze kunnen zijn:

• Een afscheid gehouden in een kerk maar zonder de vaste onderdelen van een kerkdienst.
• Een geestelijk medewerker is een uitvaartspreker tijdens een afscheid dat niet in de kerk wordt gehouden.
• Het afscheid is een crematie in plaats van de traditionele begrafenis.
• Een afscheidsceremonie in een uitvaartcentrum of crematorium, maar mét Ive musici die een psalm, gezang of opwekkingslied voordragen.
• Een kerkelijk element vanuit een andere christelijke stroming dan die overleden persoon had; Een blackgospelkoor tijdens de dienst van een protestants persoon.
• Een uitvaart in de kapel van een katholieke begraafplaats, begeleid door de uitvaartondernemer in plaats van de pastoor.
• Etcetera.

Interview uitvaartvioliste

In een interview die wij hadden met een van onze uitvaartvioliste Chloe, vertelt zij hoe bijzonder en waardevol het kan zijn om te kiezen voor de live klanken van het prachtige instrument de viool.

Vind je ook dat er live vioolmuziek mag klinken tijdens de uitvaart van je dierbare of die van jezelf? Neem gerust vrijblijvend contact op met ons om de muzikale voorkeuren te bespreken.